Dinler Tarihi

Ortadoğu’dan Asya’ya hemen hemen tüm topluluklarda mevcut olan bahar/yeni yıl kutlamalarına ve Nevruz’a ilişkin değerlendirmelerimizi şöyle özetlemek mümkündür. Mart-Nisan aylarında ve özellikle de 21 Martta yapılan tarımsal ve kozmogonik karakterli bahar/yeni yıl kutlamalarına gerek Ortadoğu’daki gerekse Asya’daki birçok halkın ritüelleri arasında rastlamak mümkündür. Konuyla ilgili Ortadoğu’daki kutlamaların varlığı MÖ 18. yy’dan beri bilinmektedir. Eski Mezopotamya halkları bu kutlamalara Akitu ve Zugmuk, İbraniler ise Pesah adını verirken İranlılar Farsça “yeni gün” anlamına gelen Nevruz adını vermişler ve bu kutlamayı yalnızca Mecusilik dönemlerinde değil İslami dönemde de sürdürmüşlerdir. Her toplumun bahar/yeni yıl kutlaması karakteristik özelliklerini o toplumun kültürel kimliği ve inanışı doğrultusunda şekillendirmiştir. Bu çerçevede İran bahar/yeni yıl festivalinde yer alan ritüellerde eski İran’ın ateş-su kültü ve benzeri hususlar önemli rol oynamaktadır. Ortadoğu halklarında olduğu gibi Orta Asya’dan itibaren Türklerde de tarımsal, kozmogonik ve eskatolojik karakterli bahar/yeni yıl festivallerinin mevcut olduğunu görüyoruz. Bu çerçevede öteden beri 21 Mart tarihini Türk boyları ulus olarak varoluşun yıldönümü, tarımsal faaliyetlerin başlangıcı ve kışla birlikte adeta ölen tabiatın yeniden dirilişi anısına bir bayram olarak kutlamaktadırlar. Çeşitli Türk boyları gerek göçler sonucu İranlılarla etkileşim gerekse Türklerin yaşadıkları yörelere olan İran etkisi nedeniyle, kendi bahar/yeni yıl festivalleriyle İranlıların aynı tarihte kutladıkları Nevruz festivali arasında bir irtibat kurmuş ve çeşitli İran unsurlarını da adapte etmek suretiyle kendi festivallerini Nevruz adıyla kutlamaya başlamışlardır. Nitekim çeşitli Türk boylarının 21 Mart bahar/yeni yıl festivalini Nevruz ismi dışında Ergenekon, Bozkurt ve benzeri çeşitli isimlerle isimlendiriyor olmaları bundan kaynaklanmaktadır.

Adriyatik sahillerinden Çin’e kadar geniş bir coğrafyada hem Mecusiler (Gabarlar, Parsiler) ve Müslüman olmayan Türk toplulukları gibi çeşitli gayrimüslim topluluklarca hem de birçok Müslüman halk tarafından kutlanan Nevruz, her ne kadar köken itibarıyla İran geleneğine ait çeşitli unsurlar taşıyor olsa da günümüzde dinler ve halklar üstü bir görünüme sahiptir. Birçok Müslüman halk tarafından kutlanmakla birlikte bu festival, İslami bir bayram değil geleneksel bir halk festivalidir.



NOTLAR

[1] Günümüz Yahudilerince Nisan yılın ilk ayı olarak kabul edilmekle birlikte, yeni yıl günü olarak yedinci ay olan Tışrinin ilk günü kutlanmaktadır.