Dinler Tarihi

Ortadoğu’dan Asya’ya hemen hemen tüm topluluklarda mevcut olan bahar/yeni yıl kutlamalarına ve Nevruz’a ilişkin değerlendirmelerimizi şöyle özetlemek mümkündür. Mart-Nisan aylarında ve özellikle de 21 Martta yapılan tarımsal ve kozmogonik karakterli bahar/yeni yıl kutlamalarına gerek Ortadoğu’daki gerekse Asya’daki birçok halkın ritüelleri arasında rastlamak mümkündür. Konuyla ilgili Ortadoğu’daki kutlamaların varlığı MÖ 18. yy’dan beri bilinmektedir. Eski Mezopotamya halkları bu kutlamalara Akitu ve Zugmuk, İbraniler ise Pesah adını verirken İranlılar Farsça “yeni gün” anlamına gelen Nevruz adını vermişler ve bu kutlamayı yalnızca Mecusilik dönemlerinde değil İslami dönemde de sürdürmüşlerdir. Her toplumun bahar/yeni yıl kutlaması karakteristik özelliklerini o toplumun kültürel kimliği ve inanışı doğrultusunda şekillendirmiştir. Bu çerçevede İran bahar/yeni yıl festivalinde yer alan ritüellerde eski İran’ın ateş-su kültü ve benzeri hususlar önemli rol oynamaktadır.

Yukarıda bahsettiğimiz Sümerliler, Babilliler, Kenaniler, İbraniler ve İranlılar gibi Ortadoğu halklarından başka Eski Yunanlılar ve Romalılardan uzak doğu halklarına kadar birçok toplulukta yeni yıl ve bahar kutlamalarına rastlanmaktadır. Bu çerçevede geçmişte ve günümüzde Asya’dan Avrupa’ya geniş bir coğrafyada yaşayan Türk boylarında da yeni yıl ve bahar kutlamalarına rastlanmaktadır.

Diğer Ortadoğu topluluklarında olduğu gibi İranlılarda da oldukça erken dönemlerden itibaren yeni yıl kutlamaları görülmektedir. Her ne kadar Avesta’nın eldeki mevcut nüshasında bu kutlamalarla ilgili herhangi bir bilgi mevcut değilse de İran’da Zerdüşt öncesi dönemlerden itibaren hasat kutlamalarını ifade eden Mihrican’la (Mehregan, Mihragan) bahar kutlamalarını ifade eden Nevruz’un var olduğu bilinmektedir (Bakınız Widengren, 1968:58-67; Yarshater, 1987:341). İranlılarca kendi dillerinde Nevruz (No Roz) yani “Yeni Gün” diye adlandırılan ve aynı zamanda yılbaşı festivali olarak da kutlanan bahar bayramının kutlanılışına dair deliller Akemenidler dönemine ait kabartmalarda mevcuttur. Bu döneme (MÖ 559-330) ait saray duvarlarında bulunan temsili resimler, birçok bilim adamının da vurguladığı gibi (Boyce, 1979:57; Eliade, 1978:320) büyük ihtimalle Nevruz bayramında krala yapılan yıllık hediye takdimini temsil etmektedir.

Oldukça erken dönemlerden itibaren Sümerliler, Babilliler ve çeşitli Sami kavimlerce kozmogonik ve tarımsal karakterli bahar ve güz festivallerinin kutlanageldiği bilinmektedir. Sümerliler, yaz sıcağı sonrası tarla işlerinin bitimini bir festivalle kutlarlardı. Bir çeşit hasat bayramı görünümünde olan tarımsal karakterli bu güz festivali Akiti (ya da Zagmuk) diye adlandırılırdı (Henninger, 1987:419).

Eski Babil’de yılın ilk ayı olan Nisanın ilk 12 gününe denk düşen yeni yıl kutlamaları da Akitu festivali diye adlandırılırdı. Tanrılar panteonunun zirvesinde bulunan yüce varlık adına düzenlenen bu bayramın varlığı MÖ 18. yy’dan itibaren bilinmektedir. Zira MÖ 1780’lerden kalma metinlerde Akitu festivalinden bahsedilmektedir (Black, 1981:40). Baharda kutlanan bu bayramın yanı sıra Babil’de arpa ekimi öncesi bir kutlama yapıldığı ve buna da Akitu festivali adı verildiği de bilinmektedir. (Black, 1981:41).