Dinler Tarihi

İranlılardan başka Nevruz adıyla yapılan kutlamaları MS ikinci yüzyıldan itibaren güney Mezopotamya’da yerleşik olan Sâbiîlerde de görülmektedir. Ancak Nevruz Sâbiîlerde bir bahar bayramı olmaktan ziyade kış başında kutlanan bir yeni yıl bayramı görünümündedir. Sâbiîlerde bahar bayramı olarak kutlanan festival ise Mart-Nisan aylarına denk düşen Panja bayramıdır bakınız Gündüz, 1995:164-165). Sâbiîlerde birden çok yeni yıl ve bahar bayramının varlığı görülür. Sâbiî yılı her biri 30 gün çeken 12 aydan ve toplam 360 günden oluşur. Ayrıca Sâbiîler ayın hareketlerine göre ayarladıkları takvimlerini güneş yılına denk düşürmek amacıyla iki yıl arasına 5 ilave gün eklerler. Buna rağmen, her dört yılda bir ortaya çıkan bir günlük eksiklik nedeniyle Sâbiî ayları güneş takvimine göre yılın belirli bir zamanında sabit olmamakta ve bu nedenle dinsel bayramların zamanı konusunda Sâbiîler zaman zaman ayarlamalar yapmaktadırlar.

Diğer Ortadoğu topluluklarında olduğu gibi İranlılarda da oldukça erken dönemlerden itibaren yeni yıl kutlamaları görülmektedir. Her ne kadar Avesta’nın eldeki mevcut nüshasında bu kutlamalarla ilgili herhangi bir bilgi mevcut değilse de İran’da Zerdüşt öncesi dönemlerden itibaren hasat kutlamalarını ifade eden Mihrican’la (Mehregan, Mihragan) bahar kutlamalarını ifade eden Nevruz’un var olduğu bilinmektedir (Bakınız Widengren, 1968:58-67; Yarshater, 1987:341). İranlılarca kendi dillerinde Nevruz (No Roz) yani “Yeni Gün” diye adlandırılan ve aynı zamanda yılbaşı festivali olarak da kutlanan bahar bayramının kutlanılışına dair deliller Akemenidler dönemine ait kabartmalarda mevcuttur. Bu döneme (MÖ 559-330) ait saray duvarlarında bulunan temsili resimler, birçok bilim adamının da vurguladığı gibi (Boyce, 1979:57; Eliade, 1978:320) büyük ihtimalle Nevruz bayramında krala yapılan yıllık hediye takdimini temsil etmektedir.

Nevruz, günümüzde İran’dan Çin’e, Anadolu ve Batı Trakya’dan Sibirya steplerine kadar çok geniş bir coğrafyada kutlanan kozmolojik ve kozmogonik karakterli bir bahar bayramıdır. Anadolu’nun özellikle doğu ve güneydoğusunda Nevruz kutlamaları görülürken, orta ve batı Anadolu’da ise 6-8 Mayıs tarihlerine denk düşen ve yaz başlangıcı olarak kutlanan Hıdrellez şenlikleri dikkati çekmektedir. Gündüzle gecenin birbirine eşit olduğu 21 Mart tarihine denk düşen Nevruz bir yönden uzun süren kıştan sonra baharla tabiatın yeniden uyanışını/dirilişini kutlayan ve kutlamalar sırasında düzenlenen oyunlar, bazı bitkileri çimlendirme gibi ritüeller, piknikler ve benzeri törenlerle tabiatın yeniden dirilişini sembolize eden bir bayram; diğer yönden ise, baharla birlikte başlayan tarımsal faaliyetlerin bir yıldönümü, dolayısıyla bir Yeni Yıl festivalidir.